از آنجایی که نان تاریخچه‌ای بس قدیمی دارد، در مورد بعضی از نان‌های قدیمی مانند نان لواش نمی‌توان گفت به طور دقیق برای اولین‌بار کجا پخته شده‌اند و یا اصالت آن از کجا ریشه می‌گیرد. در نتیجه برای تاریخچه نان لواش روایت‌های مختلفی نقل شده است.
این نوع از نان را در ایران لواش و در جمهوری ارمنستان لاواش می‌نامند. در گرجستان آن را «سومخوری لواشی» یعنی لواش ارمنی می‌خوانند. درباره ریشه و اصلیت آن در دانشنامهٔ خوراک کلیمی نوشته شده که اصل آن از خاورمیانه از ایران بوده است و برخی اصل آن را سومری دانسته‌اند.
در مطلب قبل درباره نان لواش چیست و فرقی با نان تافتون دارد؟ صحبت کردیم. در این مطلب نیز در ادامه با تاریخچه نان لواش با سایت “نان بامبو” همراه باشید.
نان لواش چیست؟
نان لواش نوعی نان سنتی مسطحی است که از آرد معمولی یا بدون سبوس، آب، نمک، مخمر صنعتی و یا خمیر ترش طی فرایندهای تخمیر تهیه شده و پس از شکل‌دهی به صورت خاص خود بر روی سطح داغ پخته می‌شود.
شکل ظاهری این نان بیضی یا مستطیل شکل است و دارای ابعاد ۳۵ الی ۷۰ سانتی‌متر مربع و به وزن تقریبی ۲۰۰ گرم است. معمولاً نان لواش را در دو اندازه بزرگ و کوچک تهیه می‌کنند و ابعاد گفته شده در بالا مربوط به نان بزرگ است. لواش نانی بسیار نازک است که می‌توان برای مدت طولانی آن را نگهداری کرد و در موقع لزوم با کمی مرطوب کردن آن را مانند نان تازه مصرف کرد.
تاریخچه نان لواش
نان لواش از نان‌های سنتی کهن ایرانیان است. اما اینکه نان لواش از ابتدا در ایران تولید شده یا چگونه به ایران انتقال پیدا کرده و تاریخچه نان لواش، ریشه و زادگاه اصلی آن کجاست، چندان مشخص نیست.
هرچند برخی مورخان زادگاه اصلی آن را ارمنستان می‌دانند. جایی که آن را به نام لاواش می‌خوانند. اما در مجموع به عنوان یک میراث فرهنگی ناملموس، پخت و تهیه نان لواش سال‌هاست که در مناطق مختلف ایران رایج بوده و ادامه دارد.
این نان که به نام نان تنوری هم شناخته می‌شود به دلیل اینکه دارای دستور پخت ساده‌ای است، از زمان‌های بسیار قدیم در منطقه مدیترانه شرقی، ایران و دیگر مناطق زرد پوست نشین به شکل گسترده مورد مصرف قرار می‌گرفته است.
اغلب مردم مناطق مختلف ایران نان لواش مسطح را درون کوره‌ای به نام “تنور” می‌پزند، اما عشایر لواش را روی “ساج” (یک سطح صاف فلزی یا سنگی) می‌پزند.
بر اساس دانشنامه خوراک کلیمی، ریشه نان لواش از خاورمیانه و ایران بوده است. فرهنگ جهانگیری در یکی از معانی لاوَک می‌نویسد : نانی بُوَد تُنُک، که آن را لواش نیز گویند.
نان تخت نازک بعد از سال ۱۹۱۲ در این بخش از جهان محبوب شد. در ابتدا، این نوع نان مورد علاقه بسیاری از مردم نبود. آنها فکر کردند که نمی‌تواند مدت زیادی دوام داشته باشد و عطر و طعم خود را از دست می‌دهد.
با این وجود بعدها نظر مساعد مردم بیشتری را به خود جلب کرد. البته روش تهیه و پخت نان و مواد اولیه در بین ملل مختلف تا حدودی متنوع بوده است.
قدمت این نان از حضور آن در شعر بعضی از شاعران مانند مولانا و نزاری پیداست. اولیا چلبی(جهانگرد عثمانی)، در ۱۶۵۵ به نان لواش در قزوین اشاره کرده، و شاردن نیز از آن به نام لواچ یاد کرده است.
گویا این نان تا اواخر قرن نوزدهم در تهران نبود و آن را از روستاهای اطراف به عنوان سوغات می‌آوردند. در اواسط ۱۹۸۰ نانوایی‌های لواش تنورهایی نصب کردند که هم تراز زمین بود و کارگران نشسته کار می‌کردند. این نان به لواش زمینی شهرت داشت.
در یازدهمین اجلاس کمیته بین‌الدول میراث ناملموس در یونسکو «فرهنگ پخت نان لواش» به عنوان دومین پرونده چند ملیتی ایران و یازدهمین اثر میراث ناملموس جهانی ایران در یونسکو به ثبت رسیده است.
در نهایت می‌توان گفت، فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف نان‌های متفاوتی را تولید می‌کنند. اما نان لواش یکی از نان‌های قدیمی خاورمیانه است و در هر صورت تاریخچه نان لواش مربوط به این منطقه است.
امروزه در کشورهایی نظیر ایران، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان و ترکیه این نان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
پخت نان لواش
این نان از یک خمیر ساده تولید می‌شود. این خمیر از مخلوط آرد گندم و آب ورز داده شده به دست آمده و به صورت گلوله در می‌آید، سپس آنها را به صورت لایه‌های نازک در می‌آورند.
آنگاه این لایه‌های نازک را روی یک بالشتک بیضی شکل مخصوص کشیده و در نهایت به دیواره یک کوره سفالی مخروطی می‌چسبانند. سپس بعد از سی ثانیه الی یک دقیقه، نان پخته شده را از دیواره اجاق برمی‌دارند.
نان لواش معمولاً با پنیر، سبزی یا آبگوشت محلی سرو می‌شود و تا شش ماه قابل نگهداری است. از سویی نان لواش در ارمنستان یک نقش تشریفاتی در عروسی بازی می‌کند. به این شکل که نان را بر روی شانه‌های تازه عروس می‌گذارند، تا باروری و شکوفایی را به ارمغان بیاورد.
کار گروهی در پخت نان لواش باعث تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی می‌شود. دختران جوان معمولاً به عنوان دستیار در مراحل پخت نان عمل می‌کنند و به تدریج با کسب تجربه به صورت حرفه‌ای درگیر کار می‌شوند. همچنین مردان نیز از راه ساختن کوسن و اجاق گاز مشارکت کرده و مهارت‌های خود را به فرزندانشان منتقل می‌کنند.