تاریخچه نان تافتون

تافتون یکی از پرمصرف‌ترین انواع نان در کشور ایران است که جزء نان‌های سنتی بوده و در رده نان‌های مسطح است. تاریخچه نان تافتون به قدیم‌الایام بر می‌گردد.

در حقیقت این نان از قدیم در خانه‌های ایرانی پخته می‌شد و نان تافتون یک نان خانگی و روستایی محسوب می‌شد. بعدها که روستاها گسترش پیدا کردند، این تولید خانگی از خانه و روستا به بازار و شهر راه یافت و جنبه شهری پیدا کرد.

نان تافتون ازجمله نان‌هایی است که پخت آن به روش‌های مختلف و در شکل‌های متنوع (ازنظر ظاهری) انجام می‌شود. این نان در صورت پخت مناسب، بسیار خوش‌طعم و معطر می‌شود.

در مطلب قبل درباره این که نان تافتون چیست؟ صحبت کردیم. در ادامه برای آشنایی بیشتر با این نان و تاریخچه نان تافتون با “نان بامبو”  همراه باشید.

تاریخچه نان تافتون

این نان جزء نان‌های سنتی محسوب می‌شود. تافتون یا «تافتان» و «تفتان» نانی است گرد یا بیضی شکل که چانه خمیر آن را با «وردنه» باز می‌کنند و روی «نابند» می‌کشند و با آن به دیوار تنور می‌چسبانند و می‌پزند. این نان نسبتاً نازک است به نحوی که بافت داخلی و قالب آن تا حدودی به هم چسبیده‌اند و قابل تفکیک نیستند. 

در تاریخچه نان تافتون آمده است که نان تافتون با مقداری از سبوس گندم در آرد آن، در کنار نان‌های سنگک، بربری و لواش یکی از ۴ نوع اصلی نان سفرۀ ایرانی به شمار می‌آید. گفته می‌شود که نام آن، یعنی «تافتان و تفتان در گویش تهرانی به تافتون بدل شده».

 این نان بعد از سنگک از مطبوع‌ترین و مرغوب‌ترین نان‌های تهران است. تفتان یا تافتان در فرهنگ‌های «آنندراج» و «نظام» آن چه از آفتاب یا از آتش گرم شده باشد و قسمتی از نان که آن را به هندی پراتها گویند، معنی شده است.

همچنین در این فرهنگ برای ضبط نام انواع نان‌ها، نان تفتان را با این بیت شعر از محسن تأثیر یاد کرده است: «بی‌مثل ز نعمت فراوان/ یکتا و دو تا چون نان تفتان»

علی بلوکباشی در کتاب «در فرهنگ خود زیستن و به فرهنگ‌های دیگر نگریستن» درباره تافتون پزی آورده است:‌ در گذشته، زنان نان تافتون را در روستاها، می‌پختند و امروز هم برخی از تافتون‌پزان روستایی زن هستند.

ابزار و وسایل تافتون‌پزی هم با تفاوت‌های جزئی به همان شکل  قدیم روستایی به جا مانده است.  در حال حاضر هم تافتون‌پزهای شهری کم و بیش از همان ابزار و وسایلی که نان‌پزهای روستایی به کار می‌برده‌اند، استفاده می‌کنند.

همچنین در فرهنگ نظام نان تافتان این طور معنی شده: نان کلفتی است که به دیوار تنور زده بپزند. مقابل نان سنگک که بر روی ریگ گرم روی زمین کوره پخته می‌شود. از ماده تافتن است. نان تافتون به خاطر کلفت بودن باید زیادتر در تنور تافته شود و تافتن به معنی گرم کردن است.

از سابقه تافتون‌پزی و نان تافتون در ایران اطلاع دقیقی در دست نیست. اما به نظر می‌رسد که در تاریخچه نان تافتون، تافتون‌پزی خیلی پیش‌تر از سنگک‌پزی در ایران تداول یافته و از کهن‌ترین نان‌های ایرانیان بود است. 

عمده نان مصرفی مناطق خوزستان و اصفهان را نان تافتون تشکیل می‌دهد. این نان در برخی کشورهای عربی مانند کویت تحت عنوان نان تنوری تولید می‌گردد. 

تافتان و تفتان که در گویش تهرانی به تافتون بدل شده و به عقیده‌ای، از «تافت» یا «تفت»، به ‌معنی تاب و تَف و تب و گرمی و پسوندِ «-ان» ساخته شده ‌است.

از طرفی شاید هم «تافتان» و «تفتان» در اصل «تافت‌نان، تافته‌نان، تفت‌نان، یا تفته‌نان» بوده و به‌ مرور تافتان و تفتان شده و با توجه به تعدد زبان‌ها و گویش‌ها در مناطق گوناگون ایران، به صورت‌های متفاوت خوانده می‌شود؛ مانند: تَفتُن، تفتان، تفتون، نو تَفتُ (=نون تافتون)، تِفتون، تابون و…

در تاریخچه نان تافتون می‌بینیم که این نوع نان تقریباً در بیشتر شهرها و روستاهای ایران پخته و با توجه به لهجۀ مردم هر منطقه به نام‌های مختلفی خوانده می‌شود.

برای مثال اهالی روستای پاده در استان سمنان به آن تَفتُن، مردم بیرجند تفتان، مردم شیراز و کازرون نون بازاری، نون تنوری یا نون تفتون، اهالی روستای ابوزیدآباد کاشان نو تَفتُ، سبزواری‌ها تِفْتون، مردم روستای طالب‌آباد شهر ری نان کماج و عشایر به آن تابون می‌گویند.

اراکی‌ها نوعی نان شبیه به تافتون دارند که به شاته موسوم است. اهالی بستک در شمال بندرعباس، نانی شبیه به تافتون به اسم چَبْلَک‌جُمْسُن می‌پزند. مردم شهر اِوَز در لارستان فارس، نوعی نان موسوم به آگونه می‌پزند که شبیه به تافتون است.